کلیسای سن استپانوس (سنت / استفانوس)

استاد حمید احمدی جلفایی

«کلیسای سن استپانوس» یا «سنت استپانوس» یا «سن / سنت استفانوس» به عنوان یکی از چند کلیسای باعظمت دنیا شناخته شده که قدمت ساخت آن به قرن‏های چهارم تا ششم هجری (قرن دهم تا دوازدهم میلادی) می‏رسد.
[این کلیسا همواره مورد توجّه ارامنه و مسیحیان جهان بوده و است و به دلیل برخورداری از شاخص‏ه های «کنوانسیون ثبت جهانی مصوّبة سازمان ملل» در لیست آثار جهانی یونسکو (در سال 1386 ش) به ثبت رسیده است.

«کلیسای سن استپانوس» در 16 تا 17 کیلومتری غرب شهر مرزی جلفا در جوار روستای متروکۀ «دره شام»، به فاصلۀ سه کیلومتر از رودخانۀ اَرَس، در محلّی به نام قزل والگ (یعنی صومعۀ سرخ) واقع شده است و هر ساله، گردش‏گران و زائران مسیحی بسیاری از داخل کشور و سرتاسر جهان را پذیرا می‏شود [نک: فهرست بناهای تاریخی آذربایجان شرقی، ص 190ـ200؛ مرند و آثار تاریخی آن، «یغما»، سال 28، 1354 ش، ص 475].
سبک معماری این کلیسا، از شیوه‏ های معماری «اورارتو»، «اشکانی»، «یونانی» و «رومی» آمیخته شده، که همچون بناهای شگرفت «اچمیادزین» (ٍEtchmiatzin)، «تادئوس» (ٍTadeos)، «آختامار» (Akhtamar) و «استپانوس» (Stephannos)، به شیوۀ معماری ارمنی شهرت یافته است [نک: هنر معماری در ارمنستان، ص 9 و 10].
در حال حاضر، این کلیسا دومین کلیسای مهم ارامنۀ ایران، به شمار می‏رود که پس از کلیسای «قره کلیسا» (واقع در استان آذربایجان غربی، بیست کیلومتری شمال شرقی چالدران) در رتبۀ دوم اهمّیت ملّی قرار دارد.
این کلیسا در 15 اسفند سال 1341 ش با شمارۀ 429 جزء آثار ملّی ایران، به ثبت ملّی رسیده است.